دانستنیها درباره خرما و نخل

مزایای درخت خرما یا نخل و میوه اش که همان خرما باشد، آنقدر زیاد و خواص آن آنقدر مفید است که در یک مقاله نمی گنجد اما سعی کرده ام که بطور مختصر این درخت و میوه محبوبش را دوباره به خوانندگان معرفی کنم.

نخل: درخت نخل از آن آفریده‌های عجیب خداست که همه چیزش برای انسان مفید و قابل استفاده است.

تنه آن در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود و تنه نخلی که در ساخت سقف ساختمان یا ستون‌ها استفاده می‌شود، در حدود 300 تا 500 سال عمر می‌کند.

از گونه های متنوع آن برای زیبایی بلوارها، معابرو حتی در اندازه های کوچکتر برای تزیین منازل استفاده می شود.

در میانه تنه نخل مغز ترد و شیری‌رنگی وجود دارد که شیرین و گس است و «پنیر نخل» نامیده می‌شود و بسیار مقوی و گران‌قیمت است.

در ابتدای بهار که نخل شکوفه می‌زند، شکوفه‌ها را -که تارونه نام دارد- می‌‌چینند و از آن عرق تارونه می‌گیرند که مانند بقیه عرقیجات مفید و درمانگر دردهای معده است. عرق تارونه مقوی، گرم و برای قلب مفید است.

از لیف خرما هم که انواع حصیر،  پرده، جارو، کیف، سبد، بادبزن و... می‌بافند.

از خرماهای نامرغوب برای درست کردن سرکه استفاده می‌کنند که طرفداران خاص خودش را دارد. سرکه خرما طعم خوبی دارد و برای بعضی ترشی‌ها فوق‌العاده است.

از جمع کردن خرماها در ظرف، شیره خرما گرفته می شود که از خود شیره خرما، قند و عسل خرما تهیه می شود.

از دیگر فرآورده‌های خرما، تهیه اسانس خرما برای صنایع نوشابه‌سازی و رنگ‌های شیمیایی خوراکی است و حالا دیگر محصولاتی چون شکلات خرمایی، خامه خرما، انواع کیک و کلوچه‌‌‌‌های مغز خرمایی و... آن‌قدر معروف هستند که نیازی به توضیح ندارند.

میوه خرما و رطب هم که در انواع گوناگون در بسته بندی های متنوع همواره مورد توجه عموم مردم بوده و هست.

فرق رطب و خرما
خیلی‌ها فکر می‌کنند رطب همان خرماست ولی این دو با هم تفاوت دارند. فرآیند رشد میوه نخل به اینصورت است که ابتدا شکوفه‌های نخل ماده تبدیل به میوه‌ای سبز و سفت و هسته‌دار می‌شود که به آن (چاقالی) می‌گویند.

در مرحله بعد چاقالی‌ها ممکن است زرد یا قرمز شود که به آن (خرما خارک) می‌گویند، آفتاب داغ مناطق گرمسیری پس از مدتی خارک را تیره رنگ و آبدار می‌کند که به آن رطب می‌گویند.

بعضی از انواع نخل‌ها میوه‌شان وقتی رطب هستند چیده و استفاده می‌شود؛ مثل رطب مضافتی و کبکاب (زرد طلایی) و بعضی دیگر باید بعد از مرحله رطب، 20 روز در گرمای خرماپزان مناطق گرمسیر بر سر نخل بماند تا نیمه خشک شود که به آن خرما می‌گویند، مثل خرمای نیمه خشک زاهدی و پیارم. البته بعضی از انواع خرماهای نیمه خشک را کاملا خشک کرده و به بازار می‌فرستند.

در بین خرماهای سیاه، رطبی مرغوب محسوب می‌شود که پوستی نازک داشته باشد، درشت و گوشت‌دار باشد و رنگ مشکی. اما رطبی که پوست کلفت دارد، رنگش بور باشد و ریز، رطب ضعیف یا نامرغوب محسوب می‌شود.

در رطب‌های زرد طلایی (مثل خرمای جهرم) رطب شاهانی که بسیار طلایی، کم‌شیرین و بسیار لطیف است مرغوب است؛ مخصوصا نوع کشیده‌تر و درشت‌تر آن.

هر چه گرمای منطقه تولیدکننده رطب و خرما بیشتر باشد، محصول زودتر -اوایل مرداد- به بازار عرضه می‌شود و اگر درجه حرارت این منطقه گرمسیری پایین‌تر باشد، محصول دیرتر آماده عرضه به بازار می‌شود؛ مثلا خرمای جهرم مهرماه به بازار می‌آید.

فواید خرما
فواید سلامتی خرما، آن را به یکی از بهترین موادغذایی برای رشد عضلانی تبدیل کرده است. افراد به طرق مختلف خرما مصرف می‌کنند، مثل مخلوط کردن خمیر آن با شیر، ماست یا همراه با نان و کره برای خوشمزه و سالم‌تر کردن غذاها. این خمیر هم برای بزرگسالان و هم کودکان بسیار مفید است، مخصوصاً در طول دوران ریکاوری از بیماری‌ها. براساس تحقیقات پزشکی جدید، گفته می‌شود که خرما برای پیشگیری از سرطان شکم نیز مفید است. همچنین مسلمانان روزه خود را با خرما باز می‌کنند زیرا به آنها کمک می‌کند بعد از ساعت‌ها روزه‌داری، پرخوری نکنند. وقتی بدن موادمغذی خرما را جذب می‌کند، احساس سیری آرام می‌شود.

خرما به این دلیل که سرشار از فیبرهای طبیعی و بسیار غنی از ویتامین‌ها و موادمعدنی است، فواید بیشماری برای سلامتی دارد. این محصولات طبیعی حاوی روغن، کلسیم، سولفور، آهن، پتاسیم، فسفر، منگنز، مس و منیزیم هستند که همه برای سلامتی بسیار مفیدند. گفته می‌شود که مصرف یک خرما در روز برای داشتن یک رژیم‌غذایی متعادل لازم است. خرما به مقابله با یبوست، اختلالات روده، افزایش وزن، مشکلات قلبی، ضعف جنسی، اسهال و سرطان شکم کمک می‌کند که در زیر به شرح هر یک می پردازیم:

یبوست: خرما یک ماده‌غذایی ملین است. به همین دلیل برای کسانیکه از یبوست رنج می‌برند بسیار مفید است. برای بهره بردن از خاصیت ملینی خرما، باید تعدادی از آن را از شب تا صبح در آب خیس کرده و صبح آن را به شکل شیره مصرف کنید.

اختلالات روده: محتوی نیکوتینی خرما برای درمان بسیاری از انواع اختلالات روده مفید شناخته شده است. مصرف مداوم خرما کمک می‌کند همیشه رشد ارگانیسم‌های پاتولوژیک را تحت مراقبت قرار داده و درنتیجه به رشد باکتری‌های مفید در روده‌ها کمک شود.

افزایش وزن: خرما بخش مهمی از یک رژیم‌غذایی سالم به شمار می‌رود. خرما از قند، چربی، پروتئین و همچنین بسیاری ویتامین‌های لازم تشکیل شده است. مصرف آن همراه با رب خیار به از بین بردن لاغری مفرط کمک می‌کند. یک کیلوگرم خرما حدود ۳۰۰۰ کالری در خود دارد که این کالری‌ها به تنهایی برای برطرف کردن نیاز روزانه بدن انسان کافی است.

سلامت قلب: مصرف خرما برای سالم نگه داشتن قلب بسیار مفید است. وقتی خرما یک شب در آب خیسانده شده و صبح کاملاً له شده و مصرف شود، برای ضعف قلب بسیار مفید است. مصرف آن دو بار در هفته قلب را قوی‌تر می‌کند.

ضعف جنسی: خرما حتی برای بالا بردن استقامت جنسی در بدن انسان نیز مفید است، یک مشت خرما وقتی شب تا صبح در شیر بز خیسانده شود، با همان شیر آسیاب شده و با مخلوط هل و عسل، به محصولی بسیار عالی برای بالا بردن قوای جنسی تبدیل خواهد شد.

اسهال: خرمای رسیده حاوی پتاسیم است. پتاسیم برای کنترل اسهال بسیار مهم است. آنها به راحتی هضم شده و برای برطرف کردن مشکل اسهال بسیار مفیدند.

سم‌زدایی: خرما بعنوان محصولی بسیار عالی برای سم‌زدایی الکل شناخته شده است. برای مسمومیت الکل، خرما بسیار سریع سم‌زدایی می‌کند. باید شب تا صبح خیسانده شده و له شود تا از ارزش غذایی آن استفاده بیشتری گردد.

سرطان شکم: خرما برای درمان سرطان شکم بسیار مفید شناخته شده است. محصولی بسیار مفید برای کلیه گروه‌های سنی است، طبیعی بوده، به اندازه داروها روی بدن خوب تاثیر می‌گذارد و مصرف آن عوارض‌جانبی به دنبال ندارد. خیلی سریع هضم می‌شود و برای ذخیره کردن انرژی اضافی استفاده می‌شود.

جایگزین قند

خرما پادشاه شیرینی‌ها نامیده می‌شود و ماده‌غذایی ایده آلی است که به راحتی رژیم‌غذایی شما را متعادل می‌کند. خرما ظرف نیم ساعت به بدن خسته شما انرژی ویژه‌ای می‌دهد و بهترین غذا برای زنانی است که به تازگی زایمان کرده‌اند. انجمن سرطان امریکا مصرف ۳۵-۲۰ گرم خرما در روز را توصیه می‌کند. گفته می‌شود که خوردن یک خرما در روز باعث می‌شود تا پایان عمر چشمانی سالم داشته باشید.

فسفری که در ترکیب غذایی خرما وجود دارد، باعث فعال شدن سلول‌های عصبی می‌شود و آهن آن به گلبول‌های قرمز خون نیرو می‌‌دهد و مانع ایجاد کم‌خونی در افراد می‌شود و حتی کم‌خونی افراد را هم درمان می‌‌کند.

خرما مقوم معده و جمع‌کننده آن است و کلسیم آن موجب تقویت و تسریع رشد کودکان می‌شود و نیروی بدنی بزرگسالان را افزایش می‌‌دهد.

ویتامین‌های خرما باعث افزایش قدرت بینایی می‌شود، از خشکی پوست و ناخن و موها جلوگیری و هوش را تقویت می‌کند.

زیاده‌روی در خوردن خرما فرد را به امراض سوداوی مبتلا می‌کند و گرفتگی کبد و طحال را به دنبال دارد. همچنین پوسیدگی دندان و جوش زدن داخل دهان از نتایج زیاد خوردن خرماست.

کسانی که گرمی زیاد اذیتشان می‌کند و با خوردن خرما بدنشان جوش می‌زند، می‌توانند با استفاده از مخلوط خرما و ماست که بسیار مفید و مغذی است، از مزیت خوردن هر دوی آنها برخوردار شوند.

خرما خرک (خارک) گرچه شیرینی رطب و خرما را ندارد اما به سبب داشتن املاح بالا، ارزش غذایی و دارویی و درمانی بسیاری دارد.

اطبای سنتی (آرد خرما) که همان گرد گل نخل‌های نر و ماده است را برای درمان نازایی بسیار مفید و مؤثر می‌دانند، البته پیدا کردن آرد خرما در استان‌هایی که تولیدکننده خرما نیستند، تقریبا غیرممکن است. مواد قندی خرما شامل گلوکز و ساکاروز است و استفاده کم آن برای بیماران دیابتی ضرر ندارد.

مصرف شیره خرما به جای مربا که قند بالایی دارد، علاوه بر رساندن انرژی زیاد به بدن، به دلیل داشتن قند طبیعی ضرر ندارد و افراد را چاق هم نمی‌کند. بیماران دیابتی می‌توانند از قند، عسل و کنجد خرما (که سفت‌تر از عسل خرما و نرم‌تر از شیره خرماست) استفاده کنند، در ضمن با عسل خرما می‌توان در تابستان شربت‌های بسیار خوشمزه و مقوی درست کرد.

نکاتی درباره خرما

در حال حاضر بخش زیادی از خرمای استان‌های فارس، بوشهر و خوزستان به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اروپا صادر می‌شود. به طور مثال فقط از بوشهر سالانه 50 هزار تن خرما به خارج صادر می‌شود.

بسته‌بندی رطب در استان کرمان قدمتی بالای 40 سال دارد و استان‌های دیگر به غیر از آن بخشی که صادرات می‌شود، حدود 10 سال است که به فکر بسته‌بندی خرما و رطب‌هایشان برای عرضه به بازار داخل افتاده‌اند. اما به لحاظ امکانات فنی، سردخانه‌ای و کارخانه‌‌های بسته‌بندی دچار مضیقه هستند و باید راهی طولانی برای ایجاد چنین امکاناتی از طریق تشکیل تعاونی یا سرمایه‌گذاری  در بخش خصوصی طی کنند.

به طور خلاصه، خرما ارزش غذایی فراوانی دارد اما برای خرید و انتخاب آن باید بسیار دقیق بود زیرا سطح چسبناکی دارند که آلودگی ها و ذرات مختلف را به سمت خود جذب می‌کنند، از این رو، فقط آن خرماهایی باید مورد استفاه قرار گیرند گه خیلی خوب فراوری و بسته‌بندی شده باشند. حتماً قبل از استفاده خرماها را خوب بشویید زیرا به از بین بردن آلودگی‌های روی آن کمک می‌کند.

شیره خرما در قوطی‌های 200 گرمی و 500 گرمی عرضه می‌شود که هر قوطی 200 گرمی، قیمتی بین 500 تا 700 تومان دارد و هر قوطی 500 گرمی را در بازار با قیمت 1300 تا 1500 تومان می‌توان خرید.

نخل در باغچه خانه همه

درخت خرما (نخل) در همه جا می‌روید، یعنی در تمامی نواحی به روش کاشت هسته یا پاجوش می‌توان آن را کاشت تا از سرسبزی و سایه‌اش استفاده کرد، اما فقط در مناطق گرمسیر محصول می‌‌دهد. ارتفاع یک نخل حداقل 10 و حداکثر  20 متر است.

اگر در مناطق گرمسیر نخل از طریق هسته‌ کاشته شود، 10 سال بعد محصول می‌‌‌دهد و اگر از طریق پاجوش کاشته شود، 5 سال بعد از کاشت، محصول می‌‌‌دهد و در ضمن در هر نخل، به طور متوسط 40 کیلوگرم محصول وجود دارد.

فصل کاشت هسته خرما آخرهای زمستان و اوایل بهار و کاشت پاجوش هم اوایل بهار است. در مناطق گرمسیری در برابر هر 25 نهال ماده نخل، یک نهال نر نخل می‌‌کارند چون نخل نر محصول نمی‌دهد و کارکردش فقط بارور کردن نخل ماده است.

نگهداری از خرما

• خرمای خشک به یخچال احتیاح ندارد.
• بیشتر رطب‌ها و بعضی از خرماها باید حتما در دمای صفر درجه نگهداری شود ـ یعنی در یخچال ـ اما بعضی رطب‌ها و خرماها احتیاج به نگهداری در یخچال ندارند.
  اگر می‌خواهید خرمایی را بیرون از یخچال نگه دارید، بهتر است خرمای خشک خریداری کنید که می‌شود آن را تا مدت بسیار طولانی، در هوای آزاد خانه نگه داشت.
• اگر به خرما (نیمه خشک) علاقه ندارید و رطب را بیشتر می‌پسندید، باید بدانید که رطب دشتستان (کبکاب) اگرچه ظاهرش چندان زیبا و شکیل نیست و له شده (چه به صورت باز و چه به صورت بسته‌بندی) به نظر می‌آید ولی اولا ارزش غذایی بالایی دارد و ثانیا بدون نگهداری در یخچال می‌توان تا مدتی آنها را سالم نگه داشت.
• بعضی از انواع خرما و رطب‌ها در هوای خنک و با رطوبت بالا شکرک می‌زند. مصرف خرمای شکرک‌زده هیچ ضرری ندارد. اما اگر دوست ندارید که خرمایتان شکرک بزند، در زمستان آن را داخل یخچال قرار ندهید.
• بعضی از افراد رطب را بدون شست‌وشو مصرف می‌کنند اما بهتر است رطب شسته شده، سپس مصرف شود.
• خرماهای خشک معمولا در کارخانه شسته شده و به روش‌های نوین ضدعفونی هم شده‌اند، برای همین خرمای خشک را نشویید.
• اگر خرما یا رطبی که خریده‌اید، مدتی است در یخچال مانده و می‌‌ترسید که ترش شود، پیش‌دستی کنید و هسته‌هایشان را بگیرید، اگر پوست کلفتی دارد آن را بگیرید و با آن انواع شیرینی‌های خرمایی مثل حلوای خرما و  رنگینک درست کنید (به کتاب آشپزی نگاهی بیندازید).
• خرمای نیمه‌خشک یا خشکتان را در ظرف پلاستیکی یا نایلون نگه ندارید. چون ماندگاری‌شان کوتاه می‌شود.
• خرما را بعد از شستن برای مدت طولانی نگه ندارید، چون ترش خواهد شد.
• بهتر است خرما را به اندازه مصرف و با ریختن مقداری آب داغ روی آن شست.